కిలిమం, జిగురు పాల చెట్టు - 23

 శ్రీవాసో వృక్ష ధూపోఽపి శ్రీవేష్ట సరళ ద్రవౌ|

సరళ దేవదారు పయో వికారాత్ పాయసః -

సరళ దేవదారువుల యొక్క 

   [కాండము యొక్క బెరడు నుండి వచ్చే ] పాల వలన పుట్టినది ;;

౧] సౌభాగ్య హేతుత్వేన శ్రియః వాసః శ్రీవాసః =

సౌభాగ్య కారణం అగుటచే లక్ష్మీదేవికి స్థానం ఐనది ;;

౨] వృక్షాజ్జాతో ధూపః = వృక్షము వలన పుట్టిన ధూపము ;; 

౩] శ్రియా వేష్టతే శ్రీవేష్టః, వేష్టనే. శ్రీమహాలక్ష్మి చేత చుట్టబడునది ;; 

౪] సరళ వృక్షస్య ద్రవో నిర్యాసః = సరళ ద్రవః. =

సరళ దేవ తరువు యొక్క కిలిమం = బంక = gum ;; 

&                   అథ పాయసః ;

ఈ ౫ = ఐదు {{సరళ}} దేవదారు జిగురుతో చేసినట్టి - ధూప ద్రవ్యము పేర్లు ;; 

extra ;- LINK ;- ౭  = సప్త  దేవదారు పేర్లు - देवदार ;; 

కిలిమం, జిగురు పాల చెట్టు - 23 ;; 

========================== ,

                        wR kilimam, jiguru paala ceTTu ; - 23 ;- 

SrIwaasO wRksha dhuupOఽpi SrIwEshTa saraLa drawau|

saraLa deawadAru payoa wikaaraat paayasa@h -

saraLa deawadAruwula yokka [kaamDamu yokka beraDu numDi waccea ] paala walana puTTinadi ;;

౧] sauBAgya heatutweana Sriya@h wAsa@h SrIwAsa@h =

sauBAgya kAraNam aguTacE laxmeedeawiki sthaanam ainadi ;;

౨] wRkshaajjaatoa dhuupa@h = 

wRkshamu walana puTTina dhUpamu ;; 

౩] Sriyaa wEshTatea SrIwEshTa@h, weashTanE. SrImahaalaxmi cEta cuTTabaDunadi ;; 

౪] saraLa dwRkshasya drawoa - nityAsa@h =araLa drawa@h. =

saraLa deawa taruwu yokka kilimam = bamka = `gum` ;; 

I ౫ = aidu {{saraLa}} deawadAru jigurutoa ceasinaTTi - dhUpa drawyamu pearlu - 23 ;;

देवदार ;;  seven names of DEODAR tree ;;

౧ - ౨ - ౩ -  ౪  - ౫  - ౬  - ౭  - ౮ - ౯ - ౧౦  ;  ౡౡౡౡౡౡ - ఽఽఽ ఽ ఽ ఽ ; 

💦PREV = తైలపర్ణం hills - 22 = ద్వితీయ కాండం - మనుష్య వర్గం - 131 [౧౩౧ ] శ్లోకం ;; 💦 తైల పర్ణిక* గోశీర్షే హరిచందన మస్త్రియామ్|

AAyurved plants  - ఆయుర్వేదం చెట్లు ;

హరిచందనం, తైలపర్ణం hills - 22

ద్వితీయ కాండం - మనుష్య వర్గం - 131 [౧౩౧ ] శ్లోకం ;; 💦 

k💦 తైల పర్ణిక* గోశీర్షే హరిచందన మస్త్రియామ్|

మలయైక దేశే* తైలపర్ణాఖ్య గిరౌ - భవం తైలపర్ణికం||

భావము ;- మలయమునకు అవయవమైన తైలవర్ణము - అనేపర్వతమున పుట్టినది.

౧]  గోశీర్షాకారే మలయశృంగే భవం  గోశీర్షం ;; =

=  గోవు శిరస్సు వంటి మలయశృంగము [ కొండ శిఖరం ] లో పుట్టినది ;; 

మిక్కిలి వాసన కల చందనము ;;

౨] హరివర్ణం చందనం హరిచందనం = అ. ప్న. కపిలవర్ణము కలచందనము ;;

౩] మామిడి పండు వాసన కలిగినట్టి - పసుపు వన్నె కల చందనం / గంధము ;; 

💦 ఈ మూడు [3] పసుపు చాయ కలిగినట్టి శ్రీగంధము - పేర్లు 

అని కొందరి అభిప్రాయాలు ;    

ద్వితీయ కాండం - మనుష్య వర్గము - 131 [౧౩౧ శ్లోకం ] ;;  &

EXTRA ;- తైల పర్ణం ;- 1] - tailparna is known as Karpoor-maranam  = కర్పూర సారం ;

2] నీలగిరి పర్వతశ్రేణులలో ఉన్న మొక్క - ఆయుర్వేద - ఔషధ ప్రక్రియలకు ఉపయోగించే తైలపర్ణ మూలికలను పరిశోధనలు చేస్తున్నారు.

💦 prev follow ;-  పారిజాత తరువు దేవ వృక్షాలలో ఒకటి ;

పంచైతే దేవతరవో మందారః పారిజాతకః|

సంతానః కల్పవృక్షశ్చ పుంసి వా హరిచందనం|| - 50 శ్లోకం ;- 

ప్రధమ కాండం - స్వర్గ వర్గం - 50 శ్లోకం ;; 

;============================, 

          haricandanam, tailaparNam `hills` - 22 ;- 

💦 taila parNika* gOSIrshE haricandana mastriyAmm|

malayaika dESE* tailaparNAKya girau - bhawam tailaparNikam||

💦 BAwamu ;- malayamunaku awayawamaina tailawarNamu - aneaparwatamuna puTTinadi.

౧]  gOSIrshaakaarE malayaSRmgE bhawam  gOSIrsham ;; =

=  gOwu Sirassu wamTi malayaSRmgamu [ komDa Sikharam ] loa puTTinadi ;; mikkili waasana kala camdanamu ;;

౨] hariwarNam candanam haricandanam = a. pna. kapilawarNamu kalacamdanamu ;;

౩] maamiDi pamDu waasana kaliginaTTi - pasupu wanne kala camdanam / gamdhamu ;; 

💦 ee mUDu [3] pasupu caaya kaliginaTTi SrIgamdhamu - pErlu ani komdari aBiprAyaalu ;              `[old buk - new buk = 431 & 48 pages ] ;; kusuma ;;;;;;`

`💦 prev follow `;-  pArijAta taruwu deawa wRkshaalaloa okaTi ;

pamcaitea deawatarawoa mamdaara@h pArijAtaka@h|

samtaana@h kalpawRkshaSca pumsi waa haricamdanam|| - 50 Sloakam ;- 

pradhama kAMDam - swarga wargam - 50 Sloakam ;; 

& dwitIya kAMDam - manushya wargam - 131 [౧౩౧ ] Sloakam ;; 💦

EXTRA ;- 1] tailparna is known as Karpoor-maranam  = కర్పూర సారం ;

2] neelagiri parwataSrENulalO unna mokka - aayurweada - aushadha prakriyalaku upayoagimcea tailaparNa muulikalanu pariSOdhanalu ceastunnaaru.

~ LINK ;- నీలగిరి - తైల పర్ణం ;- కర్పూరం ;

niilagiri - taila parNam ;- karpuuram ;-

Part - 3 ;- =   హరిచందనం, తైలపర్ణం hills - 22 ;

PREV =  దేవదారు, GUM Tree - 21;-  శక్ర పాదపః పారిభద్రకః|| భద్రదారు ద్రుకిలిమం* పీతదారు ... ;;  

దేవదారు, GUM Tree - 21

శక్ర పాదపః పారిభద్రకః||

భద్రదారు ద్రుకిలిమం* పీతదారు చ దారు చ||

పూతికాష్ఠం చ సప్త స్యుర్దేవదారుణి||

[ Deodar = Uvaria longifolia - commonly called Deodar ;;

        Cedrus Deodara ;; & దేవ = Divine/ Godly tree -  & దారు = tree ;;  ]

          ద్వితీయకాండం - వనౌషధి వర్గం - 99 శ్లోకం ;- అమరకోశం ;;

భద్రదారు ద్రుకిలిమం పీతదారు [పా] పూతిదారు - దారు పూతికాష్ఠం |న| 

            ౭  = సప్త  దేవదారు పేర్లు - देवदार ;;  seven names of DEODAR tree ; 

భావము ;- శక్రస్య ప్రియః పాదపః = ఇంద్రునికి ప్రియమైన వృక్షరాజము ;

1] పారి నిష్ఠాం ప్రాప్తం భద్ర మస్య పారిభద్రకః = 

             అంతట  పూర్ణమైనట్టి శుభము కలిగినది 

2] భద్రం చ తత్ దారు చ భద్ర దారు. ఉ.న. శుభమైన చెక్క కొయ్య ; 

3] ద్రౌ స్కంద్కంధే కిలిమం = కొమ్మలందు బంక [gum] కలది ;; 

"దేవదారు స్మృతం దారు సురాహ్యం కిలిమం* చత" దితి ధన్వంతరిః.  💦

4] పీతవర్ణం దారు - పీతదారు = పచ్చని దారువు ;;   

పా. పూతిదారు.

5] దీర్యత ఇతి దారు ;; దౄ విదారణే. చీల్చబడినది ;; 

6] పూతి ఉగ్రగంధం కాష్ఠమన్యేతి పూతికాష్ఠం  = 

తీక్షణం - ఉగ్రగంధం [వాసన] కల చెక్కకలది ; 

7] దేవానాం దారు దేవదారు = అయఽం పుంలింగేపి ;

"అముం పురః పశ్యసి దేవదారుం - అని కాళిదాసు వర్ణన ;;

ఈ ౬ [ six = 6] దేవదారు మహా వృక్ష నామములు ;;

clestrial tree - పార్ట్ - 2 ;- ద్వితీయకాండం - వనౌషధి వర్గం - 99 శ్లోకం ;- అమరకోశం ;;

extra ;-  1] అగస్త్య , మార్కండేయ మహర్షులు దేవదారు తరు సంపద వృద్ధి చేసిన మూల పురుషులు ; देवदार ;;

2] ఈ దేవతల చెట్లు కు హిమాలయాలు నెలవులు - ; హిమశృంగములపై ఉన్న మాహా వృక్షరాజా లు - దేవదారు తరువులు  देवदार ;;

3] కిలిమం* ->  ప్రసిద్ధమైన కిలిమంజారో పర్వతాలు - ఆఫ్రికాలో ఉన్నవి.   ;; 

===================================,

Sakra paadapa@h paaribhadraka@h||

Sakrasya priya@h paadapa@h =

             imdruniki priyamaina wRksharaajamu ;

bhadradaaru drukilimam peetadaaru [paa] pUtidAru -

daaru puutikaashTham |na| ౭  = sapta syurdeawadaaruNi|| 

[ Deodar = Uvaria longifolia - commonly called Deodar ;;

            ౭  = సప్త  దేవదారు పేర్లు - देवदार ;;  seven names of DEODAR tree ; 

        Cedrus Deodara ;; & దేవ = Divine/ Godly tree -  & daaru = tree ;;  ]

BAwamu ;-  pUrNa SuBamaina  daaruwu ;; 

1] paari nishThAM praaptam bhadra masya paaribhadraka@h = 

amtaTa  pUrNamainaTTi SuBamu kaliginadi ; 

2] bhadram ca tat daaru ca bhadra daaru. u.na. SuBamaina cekka koyya ; 

3] drau skamdkamdhea kilimam = kommalamdu bamka [`gum`] kaladi ;; 

"dEwadaaru smRtam daaru suraahyam kilimam* cata" diti dhanwamtari@h.

4] peetawarNam daaru - peetadaaru = paccani daaruwu ;;   

paa. puutidaaru.

5] deeryata iti daaru ;; dRU widaaraNE. ceelcabaDinadi ;; 

6] puuti ugragandham kaashThamanyeati puutikaashTham  = 

teekshaNam - ugragamdham [waasana] kala cekkakaladi ; 

7] deawaanaam daaru deawadaaru = ayaఽm pumlimgeapi ;

"amum pura@h paSyasi deawadaarum - ani kaalhidaasu warNana ;;

ee ౬ [ six = 6] deawadaaru mahaa wRksha naamamulu ;; 

`extra`;-  1] agastya , maarkamDEya maharshulu deawadaaru taru sampada wRddhi ceasina muula purushulu ;

2] देवदार ;; ee deawatala ceTlu ku himaalayaalu nelawulu - ;himaSRmgamulapai unna maaahaa wRksharaajaa lu - deawadaaru taruwulu  देवदार ;;

3] kilimam* ->  prasiddhamaina kilimamjaaroa parwataalu - aafrikaaloa unnawi. 

౨ - ౩ -  ౪  - ౫  - ౬  - ౭  - ౮ - ౯ - ౧౦  ;  ౡౡౡౡౡౡ - ఽఽఽ ఽ ఽ ఽ ; 

దేవదారు, GUM Tree - 21  ;; = Devadaaru, Gum tree - 21 ;;  

clestrial tree - పార్ట్ - 2 ;-  dwitIyakAMDam - wanaushadhi wargam - amarakOSam ;;  99 SlOkam -

prev ;- దేవవృక్షం పారిజాతం - 20 = పంచైతే దేవతరవో మందారః పారిజాతకః| సంతానః కల్పవృక్షశ్చ పుంసి వా హరిచందనం||  అమరకోశం - ప్రధమ కాండం - స్వర్గ వర్గం - 50 శ్లోకం ;; [ పార్ట్ - 1 ] ;- 

LINK ~ agastya, markandeya - Deodar grand trees ; 

దేవవృక్షం పారిజాతం - 20

పారిజాత తరువు దేవ వృక్షాలలో ఒకటి ;

పంచైతే దేవతరవో మందారః పారిజాతకః|

సంతానః కల్పవృక్షశ్చ పుంసి వా హరిచందనం||  💦💧💦

అమరకోశం - ప్రధమ కాండం - స్వర్గ వర్గం - 50 శ్లోకం ;

1] మదంతి మోదంతే అనేనేతి మందారః

 = దీనిచేత మోదమును పొందుదురు.

2] మదిస్తుతి మోద మద స్వప్న కాంతి గతిషు ; 

మంద్యతే స్తూయత ఇతివా = స్తోత్రము చేయబడునది.

1] పారోఽస్తీతి పారీ. పారముదక మస్మిన్న స్తీతి వా పారీ సముద్రః,

తస్మాజ్జాతః పారిజాతః స ఏవ పారిజాతకః = అంబుధి [sea] వలన పుట్టినది ;;

2] సమ్యక్తనోత్వాంఛితమితి సంతానః ; 

          లెస్సగా అభీష్టమును ఇచ్చేది ;; తను విస్తారే ;

3] కల్పయతి వాంఛితమితి కల్పః ;

సచాసౌ వృక్షశ్చ కల్పవృక్షః = 

వాంఛిత ఫలములను కల్పించే తరువు ;;  క్ల్ ప క్ల్ ప్తౌ ;

4] హరిమింద్రం చందయతి ఆహ్లాదయతీతి హరిచందనం ;; 

అ-ప్న. ఇంద్రుని సంతోషింపజేసేది ;

చది ఆహ్లాదే, పుంసివా ; 

ఏతే  పంచ దేవ తరవః = ఇవి పంచ దేవ తరువులు ; 

ఈ ఐదు = ౫  - పవిత్ర వృక్షములు ; 

అమరకోశం - ప్రధమకాండం - స్వర్గవర్గం = 50 శ్లోకమ్ ;; పార్ట్ - 1 ;  

EXTRA ;- పారిజాతం పూలు కింద నేల మీద పడి ఉన్నా కూడా, 

పరమాత్ముని పూజకు వినియోగించ వచ్చు - 

ఎందుకంటే - 5 *దేవతా చెట్లు లో పారిజాతం కూడా ఒకటి గనుక. 

& 💦* 5 *దేవతా చెట్లు ;- 1]  పారిజాతం ; 2] మందారం ; 3] సంతాన వృక్షం ;

4] కల్పవృక్షం ; 5] హరిచందనం తరువు  💦 ; 

& దేవతా వృక్షం  = Celestrial trees ; 

====================== ,

deawawRksham paarijaatam - 20 ; 

 pArijAta taruwu deawa wRkshaalaloa okaTi ;

pamcaitea deawatarawoa mamdaara@h pArijAtaka@h|

samtaana@h kalpawRkshaSca pumsi waa haricamdanam||

amara koaSam - pradhama kAMDam - swarga wargam - 50 Sloakam ;;

1] madamti moadamtea aneaneati mamdaara@h =

 deeniceata  moadamunu pomduduru. 

2] madistuti moada mada swapna kaamti gatishu ; 

mamdyatea stuuyata itiwaa = 

stoatramu ceayabaDunadi.

& + 1] paroa ఽsteeti paaree. paaramudaka masminna steeti waa paaree samudra@h,

tasmaajjaata @h paarijaata@h 

1] paaroaఽsteeti paaree. paaramudaka masminna steeti waa paaree samudra@h,

tasmaajjaata@h paarijaata@h sa eawa paarijaataka@h = 

ambudhi [`sea`] walana puTTinadi ;;

2] samyaktanoatwaamCitamiti samtaana@h ; 

lessagaa abheeshTamunu icceadi ;; tanu wistaarea ;

3] kalpayati wAMCitamiti kalpa@h ;

sacaasau wRkshaSca kalpawRksha@h = 

wAMCita falamulanu kalpimcea taruwu ;;

kl pa kl ptau ;

4] harimimdram camdayati aahlaadayateeti haricamdanam ;; 

a-pna. imdruni samtoashimpajeaseadi ;

cadi aahlaadea, pumsiwaa 

eatea  pamca deawa tarawa@h = iwi pamca deawa taruwulu ; PART - 1 ;

paarijaatam puulu kimda neala meeda paDi unnaa kUDA, paramaatmuni puujaku winiyoagimca waccu - emdukamTE - 5 deawataa ceTlu loa paarijaatam kUDA okaTi ganuka.  

♦️♦️ ;- ౧ - ౨ - ౩ -  ౪  - ౫  - ౬  - ౭  - ౮ - ౯ - ౧౦  ; ♻️

దేవ వృక్షం పారిజాతం - 20 ;;  & continue ...... , next essay = పార్ట్ - 2 ;;

పారిభద్రః - నింబతరుః - మందారః - పారిజాతకః|| పు|| ;; `Coral tree` ;; 

అమరకోశం - ద్వితీయకాండం - వనౌషధి వర్గం ;  

ౡౡౡౡౡౡ - ఽఽఽ ఽ ఽ ఽ -  ౧ - ౨ - ౩ -  ౪  - ౫  - ౬  - ౭  - ౮ - ౯ - ౧౦  ; 

దేవవృక్షం పారిజాతం - 20 ;  పార్ట్ - 1 ;

 prev = కాంచన మందార - 19 ;; కోవిదారే చమరికః -  ||శ్లోకమ్||

భూమిని [roots ] వ్రక్కలించేది ;  అమరకోశం - ద్వితీయ కాండం - వనౌషధివర్గం - 23 ;; 

LINK ;- CORAL TREE - పారిజాతం చెట్ట్లు - 

కాంచన మందార - 19

కోవిదారే చమరికః -  ||శ్లోకమ్|| 

    భూమిని [roots ] వ్రక్కలించేది ;  

 అమరకోశం - ద్వితీయ కాండం - వనౌషధివర్గం - 23 ;

1] చమర సదృశ మజరీత్వాచ్చమరికః ;- 

జూలు*ల వంటి పూలగుత్తులు కలిగినది ; = [& సింహం జూలు = lions mane ] ;; 

2] కుం భువం మూలైర్దళయతీతి కుద్దాలః - దళ విశరణే 

                  = వేళ్ళ చేత భూమిని వ్రక్కలించేది ;; 

3] యుగం యుగళం పత్రమస్య యుగపత్రకః||

            = జోడుగా ఉండేటటువంటి ఆకులు కలిగిఉన్నది.

ఈ నాలుగు పేర్లు - for ;- కోవిదార పుష్పము = ఎఱ్ఱకాంచన తరువు ;  

&  దేవ కాంచనం ;- ఈ చెట్టు - ప్రజాతి = బాహీనియా ; 

            శాస్తీయ నామం= Bauhinia purpura ;;

&  Mountain ebony ;; Bauhinia varigegata ;; 

& ఎఱ్ఱకాంచనం - దేవ కాంచనం - మందార పువ్వు -

ఈ ప్రజాతిపరంగా - పారిజాతం - అని కూడా - ప్రాచీన నిఘంటుకర్తలు - కొన్నిసార్లు వక్కాణించారు.

నేలకోతను నివారించ గల చెట్టు - నేపాల్ అడవులలో - అధికంగా పెంచుతుంటారు. 

Extra ;- 1] రామాయణం ;- శ్రీరాములు - 

రఘువంశ పాలకుల పతాకము* లోని చిహ్నము - ఈ "కోవిదారము" - 

అరణ్యవాసమునకు వెళ్తున్న అన్నయ్య కోసం - కోవిదార చిత్రం ఉన్న *ధ్వజము [టెక్కెము/ జెండా] ను పట్టుకుని, ప్రజలతో కూడి, వస్తున్నాడు. అతను పాదుకలను తలపైన పెట్టుకుని, వడివడిగా వస్తున్నాడు. దూరము నుండి చూస్తున్న లక్ష్మన్నకు - రెపరెపలాడ్తున్న జెండా మాత్రమే కనిపించింది - అదీ సంగతి -

లక్ష్మణుడు ఆ ధ్వజమును చూసి, "అన్నా! భరతుడు మన మీదికి దండెత్తి, వస్తున్నాడు." అని ఎలుగెత్తి అరుస్తూ చెప్పాడు.

లక్ష్మణుని అపోహ అది - కైకేయీ కుమారుడైన భరతుడు - అతి రాజ్యదాహం కలవాడని - పొరబాటు పడిన సన్నివేశం ఇది ;

ఈ ఘట్టాన్ని అద్భుతంగా రచించిన ఆదికవి వాల్మీకి వందన శతములు ; 

 2] * koiral - కొయిరాలో సుమం ; Nepal  దేశ ప్రసూనం - 

మనీషా కొయిరాలో - ప్రముఖ నటి - కొయిరాలో &

నేపాల్ ప్రజలకు  సుపరిచితమైన ఇంటి పేరు - కొయిరాలో ; 

ఇతర విశేషాలు ;- 15వ శతాబ్దం - వాసుదేవ ;

1] యోగసార సంగ్రహ - 2] చరకసంహిత ; 

3] కర్బుదార by - రాజనిఘంటు [verse 13, 99] ;  

4] నీలమత పురాణం ; శ్రీల విశ్వనాధ చక్రవర్తి - ప్రాచీన కాలం నుండి - 

బృందావనం లో - కోవిదార తరువులు విరివిగా పెంచబడినవి - అని తెలుస్తున్నది. 

*ఇది వృక్షముల వర్గమునకు చెందినదే - ఐనప్పటికీ పెరటితోటలలోను, 

ఉద్యానములలో సైతం ప్రత్యేక స్థానాన్ని కలిగివున్న చెట్టు ఈ కోవిదారం. 

& కోవిదార వృక్షం ;- మరాఠీ భాషలో - పర్యాయ పదాలు ;- ;- species of ebony ;- 

కూ ఓ సుందర ; కనకవేలి నాగ ;; వేలి తులసీ - ఇత్యాది నామములు కలవు.

& EXTRA ;- 1] *మందారై  దొన్నైస్[ [తమిళ్] =  [Cups make with leaves]  ;

కోవెలలో దైవములకు  భక్తులు ప్రసాదం, నైవేద్యాలను 

           మందారఆకుల దొన్నెలలో   ఇస్తారు. ; 

2] కన్నడం - బసవన్న పాద = ఈ చెట్టు ఆకుల షేప్ వలన - 

           & Camel foot అని కూడా ; 

REF ;- 3] Rohtwo Kanchan [ బెంగాలీ ] ;; রa] ক্ত কাঞ্চন (বৈজ্ঞানিক নাম: 

    Phanera variegata) (ইংরেজি: 

          orchid tree, camel's foot tree, kachnar and mountain-ebony) ;; 

                   b] Rokto Kanchan Ful (রক্ত কাঞ্চন ফুল) - Bauhinia variegata ;

& 

కావ్యములు - కోవిదారం ప్రస్తావనలు, ;- ఋతుసంహార [3 - 6 ] ;- 

                        చిత్తం విదారయతి కస్య న కోవిదారః ;;   & 

ఉత్తర రామచరితమ్  - మున్నగు అనేక సాహిత్యాలలో ఈ - కోవిదారం ప్రస్తావనలు, సుందర ఉపమానములతో - వర్ణనలు ఉన్నవి.

& ఆయుర్వేదం ;- కచ్‌నార్ గుగ్గుల్ - మున్నగునవి as medicines కలవు.

మందారమొగ్గలు - పచ్చడి ; తంబూలీ షర్బత్ ; కూరలు - ఎక్కువగా ఉత్తర భారతీయులు - 

హిమాలయ ప్రాంత ప్రజలు - నేపాల్ దేశీయులు విరివిగా - ఆహార పదార్ధాలుగా వాడుతుంటారు

==================================== ,  

koawidaarea camarika@h - ||శ్లోకమ్|| 

=  BUmini wrakkalimceadi ;   

amarakOSam - dwitIya kAmDam - wanaushadhiwargam - 23 ;

1] camara sadRSa majareetwaaccamarika@h ;-

 juulula wamTi puulaguttulu kaliginadi ;

2] kum bhuwam muulairdaLayateeti kuddaala@h - daLa wiSaraNE 

           = weaLLa cEta BUmini wrakkalimceadi ;; 

3] yugam yugaLam patramasya yugapatraka@h|| =

           joaDugA umDETaTuwamTi Akulu kaligiunnadi = 

ee naalugu pearlu - `for` ;- koawidaara pushpamu = e~r~rakaamcana taruwu ;  

deawa kaamcanam ;- ee ceTTu - prajaati = baaheeniyaa ; 

      SAstIya nAmam= `Bauhinia purpura ;;

&  Mountain ebony ;; Bauhinia varigegata ` ;; ,  

e~r~rakaamcanam - deawa kaamcanam - mamdaara puwwu -

ee prajaatiparamgaa - paarijaatam - ani kUDA - praaceena nighamTukartalu - konnisaarlu wakkANimcaaru.  

& nealakoatanu niwaarimca gala ceTTu - neapaal aDawulaloa - adhikamgaa pemcutumTAru.

Extra ;- raamaayaNam ;- Sreeraamulu - raghuwamSa paalakula pataakamu* loani cih namu - 

ee "koawidaaramu" - 

araNyawaasamunaku weLtunna annayya koasam - koawidaara citram unna 

*dhwajamu [Tekkemu/ jemDA] nu paTTukuni, prajalatoa kUDi, wastunnADu. 

atanu paadukalanu talapaina peTTukuni, waDiwaDigA wastunnADu.

duuramu numDi cuustunna lakshmannaku - reparepalADtunna 

jemDA mAtramE kanipimcimdi - adI samgati -

lakshmaNuDu aa dhwajamunu cuusi, "annA! BaratuDu mana meediki damDetti, wastunnADu." ani elugetti arustuu ceppADu.

lakshmaNuni apoaha adi - kaikeayee kumaaruDaina BaratuDu - ati raajyadaaham kalawADani - porabATu paDina sanniweaSam idi ;

ee GaTTAnni adbhutamgaa racimcina aadikawi waalmeeki wamdana Satamulu ;; 

2] koiral` - koyiraaloa sumam ; `Nepal ` dESa prasuunam - 

maneeshA koyiraaloa - pramukha naTi - koyiraaloa &

neapaal prajalaku  suparicitamaina imTi pearu - koyiraaloa ; 

itara wiSEshaalu ;- 15wa SatAbdam - waasudeawa ;

itara wiSEshaalu ;- 1] yoagasaara samgraha - 2] carakasam hita ; 

3] karbudaara `by` - raajanighamTu [`verse` 13, 99] ;  

4] neelamata purANam ; Sreela wiSwanaadha cakrawarti - praaceena kaalam numDi - bRmdaawanam loa - koawidaara taruwulu wiriwigaa pemcabaDinawi - ani telustunnadi. 

*idi wRkshamula wargamunaku cemdinadea - ainappaTikI ...... ,

 peraTitoaTalaloanu, udyaanamulaloa saitam pratyeaka sthaanaanni 

kaligiwunna ceTTu ee koawidaaram. 

& koawidaara wRksham ;- marAThI BAshalO - paryaaya padaalu ;- `species of ebony` ;- koo O sumdara ; kanakaweali naaga ;; weali tulasee - ityaadi naamamulu kalawu.

1] mamdaarai [tamiL] ;- madaaraitannais* [aakula kappulaloa 

       koawelaloa daiwamulaku bhaktulu naiweadyaalanu prasaadam istaaru. ;

            *donnais =  [Cups make with leaves]  ;

2] kannaDam - basawanna paada = ee ceTTu aakula sheap walana - & `Camel foot` ani kUDA name  ; 

3] `Rohtwo Kanchan` [ bemgaalee ] ; Rokto Kanchan Ful (রক্ত কাঞ্চন ফুল) - Bauhinia variegata ;; 

aayurweadam ;- kac^nAr guggul - munnagunawi kalawu.

mamdaaramoggalu - paccaDi ; tambuulee sharbat ; kuuralu - ekkuwagaa uttara BArateeyulu - 

himaalaya praamta prajalu - neapaal dESIyulu wiriwigaa - aahaara padaardhaalugaa wADutumTAru.

********************************************* ,

kaamcana mamdaara - 19 ; కాంచన మందార - 19 ; 

💠💠💠💠💠💠 🔆🔅🔆🔅🔆🔅

prev post =  మిరియాలు = మరీచం - 18 ;- 1] ధర్మపట్టణం* ముఖ్య పంట మిరియాలు ;

1, డిసెంబర్ 2025, సోమవారం ;

మిరియాలు = మరీచం - 18

1] ధర్మపట్టణం* ముఖ్య పంట మిరియాలు ;

2] భోజన కుతూహలం * - 17th century CE. BOOK about - food - customs - -

అథ వేల్లజం. ;- మరీచం [పా] మరిచం -  కోలకం - కృష్ణం -

 - ఊషణం [పా] - ఉషణం - ధార్మపత్తనం ||

& 1] ధర్మ పత్తనము నందు పుట్టినది ;- *ధర్మపత్తనే భవం ధార్మపత్తనం||

*ధర్మపత్తనం / ధార్మపత్తనం ;;

2] మరీచం కోలకం ధార్మపత్తనం మరీచం సమం|| [రభసుడు చెప్పినది] ;

3] కోలక సంఘీ భవతీతి కోల@| కుల సంఘాతే|| =

సంఘం [గుంపు/ గుత్తి] గా ఉండునది ;

4] కృష్ణవర్ణత్వాత్ కృష్ణం =

నల్లని రంగు కలది ;; 5] ఉషతి తాపయ తీతి ఊషణం - ఉపదాహే|| =

తపించునది, హ్రస్వాదియు, దీర్ఘాదియును కలదు ;; 

ఈ 5 [ఆరు] మిరియాలపేళ్ళు ;; & peppar - family ;- Piper nigum ✊✋✌;   

&  ఆయా పంటలు, ఆయా ప్రదేశాలలో ఎక్కువగా పండుతుంటాయి. 

శ్లోకబద్ధం చేయడం వలన - మనకు ఈ నాటికీ - మన దేశంలోని భౌగోళిక స్వరూపాదులు అర్ధం ఔతున్నవి.

Extra matters ;- 1] ధర్మపట్టణం* ముఖ్య పంట మిరియాలు - అమరకోశం ఇత్యాది గ్రంధములు నుడినవి.

& 2] భోజన కుతూహలం * ;- भोजनकुतूहल ;- మరాఠీ బ్రాహ్మణ రచయిత - రఘునాధ సూరి ; ;  17th century CE. ;; భోజన కుతూహలం - book about - food cooking, customs to follow ;

1] ధర్మపట్టణం*  ;- పట్టణం ;- కేరళ - ఎర్నాకుళం - near చెండమంగళం ; 

 3] మిరియాల పంటకు - మసాలా దినుసుల పంటలకు society లో ఉన్నత స్థానం ఉన్నది.

మిరియాలు వ్యాపారిని కులపెద్ద గా ఎంచబడేవాడు.

pepper వ్యాపారి = వాడ నాయకుడు 👃👃"పెంఘులు" 🕋అనేవారు.

============================= ,

miriyaalu, mareecam - PEPPER - 18 ;- 

atha wealajam. ;-

mareecam [paa] maricam -  kOlakam - kRshNam -

 - uushaNam [paa] - ushaNam - dhaarmapattanam ||na|| - ౬ - 

ee miriyaala pELLu ;- `names of PEPPAR 

& 1] dharma pattanamu namdu puTTinadi ;- *dharmapattanE Bawam dhaarmapattanam||

*dharmapattanam / dhaarmapattanam ;;

2] mareecam kOlakam dhaarmapattanam mareecam samam|| [rabhasuDu ceppinadi] ; ''''''

3] kOlaka samghee bhawateeti kOla@| kula samGAtE|| =

samgham [gumpu/ gutti] gaa umDunadi ;

4] kRshNawarNatwaat kRshNam =

nallani ramgu kaladi ;; 5] ushati taapaya teeti uushaNam - upadAhE|| =

tapimcunadi, hraswaadiyu, deerGAdiyunu kaladu ;; 

ee 5 [ aaru] miriyaala pELLu ;; 🏆

aayaa pamTalu, aayaa pradeaSAlalO ekkuwagaa pamDutumTAyi. 

Sloakabaddham ceayaDam walana - manaku ee nATikI - mana dESamloani bhaugoaLika swaruupAdulu ardham autunnawi.

Extra matters ;-  1] dharmapaTTaNam mukhya pamTa miriyaalu - amarakoaSam ityaadi gramdhamulu nuDinawi.

& 2] BOjana kutuuhalam ;;  भोजनकुतूहल ;- marAThI brAhmaNa racayita - raghunaadha suuri ;; ` 17th century CE.  ` ;;   

3] miriyaala pamTaku - masaalaa dinusula pamTalaku `society` loa unnata sthaanam unnadi.

miriyaalu wyaapaarini kulapedda gaa emcabaDEwADu.  

`pepper`wyaapaari - wADanaayakuDu "pemGulu" aneawaaaru. 

& మిరియాలు ;  మరీచం - 18 ; & prev ; అవంతీ సోమం = షర్బత్ - 17  ;

Link ;-  భోజన కుతూహలం - 

అవంతీ సోమం = షర్బత్ - 17

 ఆరనాళక సౌవీర ]కుల్మా షాభిషుతాని చ|

అవన్ తీ సోమ ధాన్యామ్ల కుఞ్జలాని చ కాఞ్జి కే||

ఈ శ్లోకం - చరిత్రకారులకు ఎంతో ఉపయుక్తమైనది. ఏ ఏ ప్రాంతాలలో ఏ ఏ పంటలు - ధాన్యాలు - చెట్లు సహజసిద్ధంగా ఉన్నవో - ప్రజలకు అందించినవి.

ఆ నాటి హిందూ దేశంలోని - భూమి స్వాభావికత - మున్నగు అనేక విశేషాల నిధి అమరకోశం - వంటి మహా గ్రంధములు. 

ఇక ఈ శ్లోక వివరములను చూద్దామా!?

ఇంతకు ముందు - సువీర దేశం పంటలు - గురించి చెప్పుకున్నాము ...... ,

 సౌవీరం బదరం కోలమ్మ్||  ;- వనౌషధివర్గము ; - 36 ;; 

రేగుపళ్ళు అధికంగా పండే ప్రదేశం - సువీరదేశం - 

అదే మాదిరిగా - ఆ సీమలలో ఆహార  పదార్ధముల అలవాట్లు, అభిరుచులు 💢💁💃 తెలిపే ఈ శ్లోకం - చరిత్ర పరిశోధనలకు అందిన అమూల్ వజ్రం అని 

డంకాపథంగా చెప్పగలము. ఇక మళ్ళీ ప్రస్తుతానికి వద్దాము ;-

కుల్మాషై రభిషూయతే పరివాస్యత ఇతి కుల్మాషుతం. షుఞ్ ;

అభిషవే =  అడవి మినుములలో నూరబడేది ;

కుల్మాషము, అభిషుతము - అని రెండు పేళ్ళు గా  కొందరి అభిప్రాయాలు

అవమాఖ్య దేశే ప్రాయేణ సూయత ఇతి - అవంతీసోమం ->

షూఙ్ ప్రాణి ప్రసవే ;-

అవంతీ దేశములో తరచుగా పుట్టేది ;;

అమ్లీభూత ధాన్యత్వాత్ ధాన్యామ్లం = పులిసిన ధాన్య జలము ;

కుత్సితం జలం కుంజలం = పులిసిన ధాన్య జలము ;

కుత్సితం జలం కుంజలం = కుత్సితమ్మైన జలము ;;

కేన జలేన అంజికా అభివ్యక్తిరస్యేతి కాంచికం ;- 

జలము చేత అభివ్యక్తి కలది. పా. కాంచికం.

ఈ 9 [తొమ్మిది ] కలి పేర్లు = పులియబెట్టిన కడుగు నీళ్ళు 💦💦

👀💁 ;  "అవంతీ సోమం" - పానీయాన్ని - అవంతి సీమలలో తరచుగా - 

పులిసిన ధాన్య జలము - [మినుములు వంటి చిరు ధాన్యాలను నానబెట్టిన నీరు వాడి, పానీయాలను చేసుకునేవారు.  

ఈ ఆహారం తయారీ - ఈ అవంతి - సింధు - సువీరం [మధ్యప్రదేశ్ - ఉజ్జయినీ భూమి] 

places లో ప్రాచీన కాలములో ఉన్నది.

EXTRA ;- A] సౌవీరం బదరం కోలమ్మ్||  ;- వనౌషధివర్గము ; - 36 ;; 

*సువీరుడు ;- శిబి చక్రవర్తి రెండవ కొడుకు & సువీర పాలిత సీమ = సౌవీరము ; 

సువీరం - అను దేశమునందు ఎక్కువగా పండే పళ్ళు = రేగుపళ్ళు ; &

 రేగిపళ్ళు ఎక్కువగా పండే నేల అది & సువీరుడు ప్రభువు - 

కనుక ఆ దేశం "సౌవీర దేశం" ఐనది -  * [ పురాణ నామ చంద్రిక ]  ;;

&  Extra ;- 1] అవంతీ దేశం - వాసవదత్త, ఉదయనుడు - పరిణయ కథ - ప్రసిద్ధం ఐనది ; 

2] సౌవీరదేశం = సింధుదేశం రాజు ;  జయద్రధుడు - 

దుర్యోధన/ కౌరవుల చెల్లెలు దుస్సల భర్త ; [మహాభారతం / జయమ్ - కావ్య ] ;; 

& దేశము - వృక్షాలు, పళ్ళు ; 

=============================== ,

awamtI stOmam = sharbut - 17 ; 

aaranALaka sauwIra ]kulmA shABishutaani ca|

awan tI sOma dhaanyaamm la ku~njalaani ca kaa~nji kE||

ee Sloakam - caritrakaarulaku emtoa upayuktamainadi. ea ea praamtaalaoa ea ea pamTalu - dhaanyaalu - ceTlu sahajasiddhamgaa unnawoa - prajalaku amdimcinawi.

 aa nATi himduu dESamloani - BUmi swaabhaawikata - munnagu aneaka wiSEshaala nidhi amarakoaSam - wamTi mahaa gramdhamulu. 

ika ee Sloaka wiwaramulanu cuuddaamA!?

imtaku mumdu -

suweera dESam pamTalu - gurimci ceppukunnaamu ...... ,

 sauweeram badaram kOlamm||  ;- wanaushadhiwargamu ; - 36 ;; 

reagupaLLu adhikamgaa pamDE pradESam - suweeradESam - 

adea maadirigaa - aa seemalaloa aahaara padaardhamula alawATlu, abhiruculu telipea ee SlOkam - caritra pariSOdhanalaku amdina amuul wajram ani DamkApathamgA ceppagalamu.

ika maLLI prastutaaniki waddaamu ;-

kulmaashai rabhishuuyatea pariwaasyata iti kulmaashutam. shu~n ;

abhishawea =  aDawi minumulaloa nuurabaDEdi ;

kulmaashamu, abhishutamu - ani remDu pELLu gA komdari abhipraayaalu ;

awamaaKya dESea praayENa suuyata iti - awamtIsOmam ->

shuu~m prANi prasawE ;-

awamtee dESamuloa taracugaa puTTEdi ;;

amm leeBUta dhaanyatwaat dhaanyaamm lam = pulisina dhaanya jalamu ;

kutsitam jalam kumjalam = pulisina dhaanya jalamu ;

kutsitam jalam kumjalam = kutsitammaina jalamu ;; ++++++++++ 

keana jaleana amjikaa abhiwyaktirasyeati kaamcikam ;- 

jalamu cEta abhiwyakti kaladi. paa. kaamcikam.

ee 9 [tommidi ] kali pearlu = puliyabeTTina kaDugu nILLu ;  💦💦

👀💁 ;  "awamtee sOmam - paaneeyaanni - awamti seemalalO taracugaa - pulisina dhaanya jalamu - [minumulu wamTi ciru dhaanyaalanu naanabeTTina neeru wADi, paaneeyaalanu ceasukuneawaaru. ee aahaaram tayaaree - ee awamti - simdhu - suweeram [madhyapradES - ujjayinee BUmi] `places` lO praaceena kaalamulO unnadi. 💦💦

EXTRA` ;- `A`] sauweeram badaram kOlamm||  ;- wanaushadhiwargamu ; - 36 ;; 

dESamu - wRkshAlu, paLLu ;- suweeruDu ;- Sibi cakrawarti remDawa koDuku & suweera pAlita seema = sauweeramu ; [ purANa naama camdrika ] suweeram - anu dESamunamdu ekkuwagaa pamDE paLLu = rEgupaLLu ; & rEgipaLLu ekkuwagaa pamDE nEla adi & suweeruDu prabhuwu - kanuka aa dESam "sauweera dESam" ainadi - 

EXTRA ;- awamtee dESam - waasawadatta, udayanuDu - pariNaya katha - prasiddham ainadi ; 

sauweeradESam = simdhu dESam raaju jayadradhuDu - duryoadhana/ kaurawula cellelu dussala bharta ; [mahaabhaaratam / jayamm kaawya ] ;; 

అవంతీ సోమం = షర్బత్ - 17 = 

prev ;- నారింజ = Orange - 16 = శ్లోకమ్ ; ఐరావతో నాగరఙ్గః|| 

& Link =  సౌవీరదేశం = రేగుపళ్ళు  ;