కాంచన మందార - 19

కోవిదారే చమరికః -  ||శ్లోకమ్|| 

    భూమిని [roots ] వ్రక్కలించేది ;  

 అమరకోశం - ద్వితీయ కాండం - వనౌషధివర్గం - 23 ;

1] చమర సదృశ మజరీత్వాచ్చమరికః ;- 

జూలు*ల వంటి పూలగుత్తులు కలిగినది ; = [& సింహం జూలు = lions mane ] ;; 

2] కుం భువం మూలైర్దళయతీతి కుద్దాలః - దళ విశరణే 

                  = వేళ్ళ చేత భూమిని వ్రక్కలించేది ;; 

3] యుగం యుగళం పత్రమస్య యుగపత్రకః||

            = జోడుగా ఉండేటటువంటి ఆకులు కలిగిఉన్నది.

ఈ నాలుగు పేర్లు - for ;- కోవిదార పుష్పము = ఎఱ్ఱకాంచన తరువు ;  

&  దేవ కాంచనం ;- ఈ చెట్టు - ప్రజాతి = బాహీనియా ; 

            శాస్తీయ నామం= Bauhinia purpura ;;

&  Mountain ebony ;; Bauhinia varigegata ;; 

& ఎఱ్ఱకాంచనం - దేవ కాంచనం - మందార పువ్వు -

ఈ ప్రజాతిపరంగా - పారిజాతం - అని కూడా - ప్రాచీన నిఘంటుకర్తలు - కొన్నిసార్లు వక్కాణించారు.

నేలకోతను నివారించ గల చెట్టు - నేపాల్ అడవులలో - అధికంగా పెంచుతుంటారు. 

Extra ;- 1] రామాయణం ;- శ్రీరాములు - 

రఘువంశ పాలకుల పతాకము* లోని చిహ్నము - ఈ "కోవిదారము" - 

అరణ్యవాసమునకు వెళ్తున్న అన్నయ్య కోసం - కోవిదార చిత్రం ఉన్న *ధ్వజము [టెక్కెము/ జెండా] ను పట్టుకుని, ప్రజలతో కూడి, వస్తున్నాడు. అతను పాదుకలను తలపైన పెట్టుకుని, వడివడిగా వస్తున్నాడు. దూరము నుండి చూస్తున్న లక్ష్మన్నకు - రెపరెపలాడ్తున్న జెండా మాత్రమే కనిపించింది - అదీ సంగతి -

లక్ష్మణుడు ఆ ధ్వజమును చూసి, "అన్నా! భరతుడు మన మీదికి దండెత్తి, వస్తున్నాడు." అని ఎలుగెత్తి అరుస్తూ చెప్పాడు.

లక్ష్మణుని అపోహ అది - కైకేయీ కుమారుడైన భరతుడు - అతి రాజ్యదాహం కలవాడని - పొరబాటు పడిన సన్నివేశం ఇది ;

ఈ ఘట్టాన్ని అద్భుతంగా రచించిన ఆదికవి వాల్మీకి వందన శతములు ; 

 2] * koiral - కొయిరాలో సుమం ; Nepal  దేశ ప్రసూనం - 

మనీషా కొయిరాలో - ప్రముఖ నటి - కొయిరాలో &

నేపాల్ ప్రజలకు  సుపరిచితమైన ఇంటి పేరు - కొయిరాలో ; 

ఇతర విశేషాలు ;- 15వ శతాబ్దం - వాసుదేవ ;

1] యోగసార సంగ్రహ - 2] చరకసంహిత ; 

3] కర్బుదార by - రాజనిఘంటు [verse 13, 99] ;  

4] నీలమత పురాణం ; శ్రీల విశ్వనాధ చక్రవర్తి - ప్రాచీన కాలం నుండి - 

బృందావనం లో - కోవిదార తరువులు విరివిగా పెంచబడినవి - అని తెలుస్తున్నది. 

*ఇది వృక్షముల వర్గమునకు చెందినదే - ఐనప్పటికీ పెరటితోటలలోను, 

ఉద్యానములలో సైతం ప్రత్యేక స్థానాన్ని కలిగివున్న చెట్టు ఈ కోవిదారం. 

& కోవిదార వృక్షం ;- మరాఠీ భాషలో - పర్యాయ పదాలు ;- ;- species of ebony ;- 

కూ ఓ సుందర ; కనకవేలి నాగ ;; వేలి తులసీ - ఇత్యాది నామములు కలవు.

& EXTRA ;- 1] *మందారై  దొన్నైస్[ [తమిళ్] =  [Cups make with leaves]  ;

కోవెలలో దైవములకు  భక్తులు ప్రసాదం, నైవేద్యాలను 

           మందారఆకుల దొన్నెలలో   ఇస్తారు. ; 

2] కన్నడం - బసవన్న పాద = ఈ చెట్టు ఆకుల షేప్ వలన - 

           & Camel foot అని కూడా ; 

REF ;- 3] Rohtwo Kanchan [ బెంగాలీ ] ;; রa] ক্ত কাঞ্চন (বৈজ্ঞানিক নাম: 

    Phanera variegata) (ইংরেজি: 

          orchid tree, camel's foot tree, kachnar and mountain-ebony) ;; 

                   b] Rokto Kanchan Ful (রক্ত কাঞ্চন ফুল) - Bauhinia variegata ;

& 

కావ్యములు - కోవిదారం ప్రస్తావనలు, ;- ఋతుసంహార [3 - 6 ] ;- 

                        చిత్తం విదారయతి కస్య న కోవిదారః ;;   & 

ఉత్తర రామచరితమ్  - మున్నగు అనేక సాహిత్యాలలో ఈ - కోవిదారం ప్రస్తావనలు, సుందర ఉపమానములతో - వర్ణనలు ఉన్నవి.

& ఆయుర్వేదం ;- కచ్‌నార్ గుగ్గుల్ - మున్నగునవి as medicines కలవు.

మందారమొగ్గలు - పచ్చడి ; తంబూలీ షర్బత్ ; కూరలు - ఎక్కువగా ఉత్తర భారతీయులు - 

హిమాలయ ప్రాంత ప్రజలు - నేపాల్ దేశీయులు విరివిగా - ఆహార పదార్ధాలుగా వాడుతుంటారు

==================================== ,  

koawidaarea camarika@h - ||శ్లోకమ్|| 

=  BUmini wrakkalimceadi ;   

amarakOSam - dwitIya kAmDam - wanaushadhiwargam - 23 ;

1] camara sadRSa majareetwaaccamarika@h ;-

 juulula wamTi puulaguttulu kaliginadi ;

2] kum bhuwam muulairdaLayateeti kuddaala@h - daLa wiSaraNE 

           = weaLLa cEta BUmini wrakkalimceadi ;; 

3] yugam yugaLam patramasya yugapatraka@h|| =

           joaDugA umDETaTuwamTi Akulu kaligiunnadi = 

ee naalugu pearlu - `for` ;- koawidaara pushpamu = e~r~rakaamcana taruwu ;  

deawa kaamcanam ;- ee ceTTu - prajaati = baaheeniyaa ; 

      SAstIya nAmam= `Bauhinia purpura ;;

&  Mountain ebony ;; Bauhinia varigegata ` ;; ,  

e~r~rakaamcanam - deawa kaamcanam - mamdaara puwwu -

ee prajaatiparamgaa - paarijaatam - ani kUDA - praaceena nighamTukartalu - konnisaarlu wakkANimcaaru.  

& nealakoatanu niwaarimca gala ceTTu - neapaal aDawulaloa - adhikamgaa pemcutumTAru.

Extra ;- raamaayaNam ;- Sreeraamulu - raghuwamSa paalakula pataakamu* loani cih namu - 

ee "koawidaaramu" - 

araNyawaasamunaku weLtunna annayya koasam - koawidaara citram unna 

*dhwajamu [Tekkemu/ jemDA] nu paTTukuni, prajalatoa kUDi, wastunnADu. 

atanu paadukalanu talapaina peTTukuni, waDiwaDigA wastunnADu.

duuramu numDi cuustunna lakshmannaku - reparepalADtunna 

jemDA mAtramE kanipimcimdi - adI samgati -

lakshmaNuDu aa dhwajamunu cuusi, "annA! BaratuDu mana meediki damDetti, wastunnADu." ani elugetti arustuu ceppADu.

lakshmaNuni apoaha adi - kaikeayee kumaaruDaina BaratuDu - ati raajyadaaham kalawADani - porabATu paDina sanniweaSam idi ;

ee GaTTAnni adbhutamgaa racimcina aadikawi waalmeeki wamdana Satamulu ;; 

2] koiral` - koyiraaloa sumam ; `Nepal ` dESa prasuunam - 

maneeshA koyiraaloa - pramukha naTi - koyiraaloa &

neapaal prajalaku  suparicitamaina imTi pearu - koyiraaloa ; 

itara wiSEshaalu ;- 15wa SatAbdam - waasudeawa ;

itara wiSEshaalu ;- 1] yoagasaara samgraha - 2] carakasam hita ; 

3] karbudaara `by` - raajanighamTu [`verse` 13, 99] ;  

4] neelamata purANam ; Sreela wiSwanaadha cakrawarti - praaceena kaalam numDi - bRmdaawanam loa - koawidaara taruwulu wiriwigaa pemcabaDinawi - ani telustunnadi. 

*idi wRkshamula wargamunaku cemdinadea - ainappaTikI ...... ,

 peraTitoaTalaloanu, udyaanamulaloa saitam pratyeaka sthaanaanni 

kaligiwunna ceTTu ee koawidaaram. 

& koawidaara wRksham ;- marAThI BAshalO - paryaaya padaalu ;- `species of ebony` ;- koo O sumdara ; kanakaweali naaga ;; weali tulasee - ityaadi naamamulu kalawu.

1] mamdaarai [tamiL] ;- madaaraitannais* [aakula kappulaloa 

       koawelaloa daiwamulaku bhaktulu naiweadyaalanu prasaadam istaaru. ;

            *donnais =  [Cups make with leaves]  ;

2] kannaDam - basawanna paada = ee ceTTu aakula sheap walana - & `Camel foot` ani kUDA name  ; 

3] `Rohtwo Kanchan` [ bemgaalee ] ; Rokto Kanchan Ful (রক্ত কাঞ্চন ফুল) - Bauhinia variegata ;; 

aayurweadam ;- kac^nAr guggul - munnagunawi kalawu.

mamdaaramoggalu - paccaDi ; tambuulee sharbat ; kuuralu - ekkuwagaa uttara BArateeyulu - 

himaalaya praamta prajalu - neapaal dESIyulu wiriwigaa - aahaara padaardhaalugaa wADutumTAru.

********************************************* ,

kaamcana mamdaara - 19 ; కాంచన మందార - 19 ; 

💠💠💠💠💠💠 🔆🔅🔆🔅🔆🔅

prev post =  మిరియాలు = మరీచం - 18 ;- 1] ధర్మపట్టణం* ముఖ్య పంట మిరియాలు ;

1, డిసెంబర్ 2025, సోమవారం ;